Uzun süreli Covid-19 geçirenlerde demans riski beş kat artarken, bu kişilerin 70 yaşına gelmeden demansa yakalanma ihtimalleri de dikkat çekiyor. Peki Covid-19 beyinde hangi noktayı etkilemiş olabilir? NTVRadyo’dan Zeynepgül Alp, Doktor Bana Doğruyu Söyle programında merak edilenleri sordu, Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken yanıtladı.
Amerika’da Teksas Üniversitesi’nde yapılan yeni bir araştırmaya göre, Covid’i ağır geçiren 57 yaş üzeri bireylerde erken Alzheimer, 70 yaş ve üstü bireylerde ise demans riski beş kat artıyor. Peki, Covid-19 beyni nasıl etkiliyor?Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken, dünyada 700 milyondan fazla Covid-19 vakası olduğunu ve bunun sonrası gelişen uzun Covid etkilerinin giderek daha iyi anlaşıldığını belirtti. “Covid-19 enfeksiyonunun ardından yaklaşık %10 ila %35 arasında bir grup, uzun Covid adı verilen kalıcı etkilerden muzdarip oluyor” diyen Örken, bu etkilerin bazen hafif ve kısa süreli olabileceğini, ancak bazı hastalar için ciddi bilişsel bozulmalar yaşandığını ifade etti.Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken, Covid-19’un beyni nasıl etkilediğini şöyle açıklıyor;”Bazı insanlar için bu etkiler hafif ve kısa ömürlü olabiliyor, ancak diğerleri için de bilişsel bozulma yaratan kalıcı sorunlar ortaya çıkartabiliyor. Bunun neden olabileceğine baktığımız zaman önümüzde bazı ipuçları var. Bu enfeksiyon ile nörodejenerasyon arasında biyolojik bir etkileşim var. Çünkü bu enfeksiyonu geçirenlerde nörodejeneratif biyo belirteçlerin seviyeleri, böyle bir hastalıkları olmamasına rağmen, enfeksiyonun ardından yükseliş gösteriyorlar. Ayrıca birtakım bağışıklık tepkileri aracılığıyla da santral sinir sistemine zarar vereceği düşünülüyor. Biliyorsunuz, daha önce İngiltere beyin biyo-bankasından elde edilen verilerde hem limbik hem de koku alma yollarında beyin hacminde küçülme gösterilmişti otopsilerde. Dolayısıyla bu koku alma bozukluğu ve bilişin etkilenmesi aynı sendromik spektrumda olabilir. Şimdi bu çalışmada da dünyada birkaç ülkeden hasta alınıyor. İşte Arjantin, Kanada, Şili, Yunanistan, Hindistan, İtalya, Rusya ve İngiltere’den ağırlıklı olarak aşağı yukarı 3537 kişilik bir grup. Bunun 2105’i enfekte, 1432 de enfekte olmayan, yani kontrol olarak alınan grup. Bu kişilere mental olarak bazı testler uygulandığında, genç ve orta yaşlı erişkinlerde hafif dikkat odaklanma bozukluğunu işaret ederken, yaşlı yetişkinlerde ise bellek, dil ve yürütme işlevlerinde bozulma olduğunu bulmuşlar. Dolayısıyla hem yaşla değişen bir bilişsel fonksiyonlarda bozulma var, hem de hastalığı ağır geçirenlerde ve koku alma bozukluğu yaşayanlarda bu bilişsel bozukluk daha fazla. Dolayısıyla Covid 19’un özellikle yaşlı yetişkinlerde beyin üzerinde derin ve kalıcı bir etki yaratabileceğini vurguluyor bu çalışma. Yani genç erişkinlerde daha seçici, daha dikkat üzerinde bir bozulma. Ama yaşlılarda, yani 59 yaş üzerindeki kimselerde hafif orta şiddette bunama ile erken Alzheimer hastalığından ayırt edilemeyecek bellek, dil ve yürütücü işlev bozuklukları görülüyor.””Bu enfeksiyonla nörodejenerasyon arasında biyolojik bir etkileşim var. Bağışıklık tepkileri santral sinir sistemine zarar verebiliyor. Ayrıca, beyin hacminde küçülmeler de gözlemlenmiş” diyen Prof. Dr. Örken, koku alma bozukluğunun ve bilişsel bozulmaların birbiriyle bağlantılı olabileceğini vurguladı.Yapılan bir başka araştırmada ise, Covid geçiren kişiler üzerinde yapılan nöropsikolojik testlerin sonuçları dikkat çekici oldu. Özellikle yaşlı yetişkinlerde bellek, dil ve yürütme işlevlerinde bozulmalar tespit edildi.Ağır Covid-19 geçirenlerin, bellek, dil becerileri ve dikkat konusunda sorunlar yaşadığını belirten Prof. Dr. Örken, “Yani burada bellek, biliyorsunuz Alzheimer hastalığı için de ilk bozulan süreçlerden bir tanesi. Dolayısıyla ağır Covid geçirmiş olan kişilerin, mental olarak birtakım unutkanlık yakınmaları varsa mutlaka takibe alınmaları gerekiyor.” dedi. Prof. Dr. Dilek Necioğlu Örken ayrıca, “Bu çalışmada sözel akıcılıkta önemli bozukluk bulunmuş. Dolayısıyla sözel akıcılık dediğimiz, konuşurken kelimeleri bulma, isimleri bulma elbette ki etkilenen alanlardan bir tanesi. Mutlaka bu tarz yakınmaları olan ve bu şekilde Covid geçirmiş kişilerin takibe girmeleri gerekir.” ifadelerini kullandı”Bu yakınmalarla gelen kişilere nöropsikolojik testler uygulanarak durumları değerlendirilmeli ve gerektiğinde tedavi başlanmalıdır. Elbette ki o testlerden alınan sonuçlara göre de hastaya takip edilecek, tedavi başlanacak. Bunlar tamamen kişinin belleğine, dikkatini gecikmeli hatırlamasını, sözel akıcılığını değerlendiren nöropsikolojik testler.”COVİD-19 SONRASI ALZHEIMER YA DA DEMANS ŞİKAYETLERİ ARTTI MI? Covid-19 sonrasında alzheimer ya da demans şikayeyleri arttı mı? sorusu da son derece merak ediliyor. Uzman isim bu soruya yanıt olarak “Açıkçası bunu söylemek o kadar kolay değil epidemiyolojik olarak. Ama yapılan çalışmalardan en azından yaşlı popülasyonda birçok nedenden dolayı demansı tetikleyebildiğini biliyoruz.” diyor.Son dönemde Galler’de yapılan bir araştırma, zona aşılarının özellikle kadınlarda demans riskini azaltabileceğini ortaya koydu. Prof. Dr. Örken, bu çalışmanın oldukça ilgi çekici olduğunu ancak kullanılan aşının canlı zayıflatılmış aşı olduğunun altını çizdi. Yeni aşılarla bu etkinin ne kadar geçerli olduğuna dair kesin bir bilgi bulunmadığını belirtti.Beyin sağlığının korunmasında beslenmenin büyük önemi olduğunu söyleyen Prof. Dr. Örken, “Akdeniz tipi diyet, beyin sağlığını korumak ve demansı önlemek için en etkili yöntemlerden biridir” dedi. Sebze, et, tavuk, balık ve kuru baklagillerden oluşan dengeli bir beslenme şeklinin, Alzheimer gibi dejeneratif hastalıklar için de önemli bir koruyucu faktör olduğunu belirtti.Covid-19’un uzun vadeli etkileriyle mücadele etmek ve beyin sağlığını korumak için zamanında farkındalık oluşturmak büyük önem taşıyor. Unutkanlık, dil bozuklukları ve bellek problemleri yaşayan Covid-19 hastalarının mutlaka nöroloji uzmanına başvurmaları gerektiği, uzmanlar tarafından vurgulanan kritik bir konu olarak öne çıkıyor.